લિસ્ટેડ શેરોના લાંબા ગાળાના મૂડી-નફાની કરપાત્રતા !

• કલમ 112એ હેઠળ લિસ્ટેડ સિક્યુરિટીઝના LTCG માટે 10%નો ફ્લેટ રેટ
• મૂડી-નફાને આકારણી વર્ષ 2018-19 સુધી કલમ 10(38) હેઠળ કરમુક્ત ગણવાની જોગવાઈ હતી
• LTCG ઉપર 10% ના 'ફ્લેટ રેટે' આવકવેરો વસૂલ કરવાની જોગવાઈઓ કલમ 112એ હેઠળ કરવામાં આવી

લિસ્ટેડ શેર-સિક્યુરિટીઝમાંથી ઉદ્ભવતા નિયત લાંબા ગાળાના મૂડી-નફાને આકારણી વર્ષ 2018-19 સુધી કલમ 10(38) હેઠળ કરમુક્ત ગણવાની જોગવાઈ હતી. આકારણી વર્ષ 2019-20થી આવા LTCG ઉપર 10% ના 'ફ્લેટ રેટે' આવકવેરો વસૂલ કરવાની જોગવાઈઓ કલમ 112એ હેઠળ કરવામાં આવી. આ અન્વયે વિવિધ કરદાતાઓના કેસમાં તેમના Listed Securitiesના LTCG આવકનો 'અલગ બ્લોક' ગણીને, તેના ઉપર નીચે જણાવ્યા અનુસાર આવકવેરાની ગણતરી કરવાની રહેશેઃ

LTCGની કરપાત્રતા સંબંધી મહત્ત્વના મુદ્દાઓ

શેર કે EOMFના LTCGની કરપાત્રતાના સંદર્ભમાં નીચે જણાવેલા મહત્ત્વના મુદ્દા લક્ષમાં રાખવા જરૂરી છે.

* કલમ 112એની જોગવાઈ અનુસાર, કોઈપણ આકારણી વર્ષ માટે કરદાતાના કેસમાં રૂ.1 લાખ સુધીના LTCGને સંપૂર્ણપણે કરમુક્ત ગણવામાં આવશે.

* રૂ. 1 લાખથી વધુ LTCGના કેસમાં રૂ.1 લાખની પ્રાથમિક કરમુક્તિ ગણ્યા બાદ, બાકી રહેતી રકમ ઉપર 10%ના દરે આવકવેરાની ગણતરી કરવામાં આવશે. આ હેતુસર કરદાતાના કેસમાં લાગુ પડતા નિયત દરે સરચાર્જ તેમજ હેલ્થ એન્ડ એજ્યુકેશન સેસની નિયત રકમ ઉમેરવાની રહેશે.

* LTCGની કરપાત્ર રકમમાંથી કરદાતાના કેસમાં આવકવેરાના કાયદાના પ્રકરણ-6એ હેઠળ કુલ ગ્રૉસ આવકમાંથી બાદ મળવાપાત્ર કલમ 80 હેઠળની કપાતો તેમજ કલમ 87એ હેઠળના રિબેટના લાભ મળી શકશે નહીં તે ખ્યાલમાં રાખવું જરૂરી રહેશે.

* અલબત્ત, જો રહીશ કરદાતાના કેસમાં અમલી નિયત રૂ.2.50 લાખ કે સિનિયર સિટિઝન હોય તો રૂ.3 લાખ કે સુપર સિનિયર સિટિઝનના કેસમાં રૂ.5 લાખની સામાન્ય કરમુક્તિના સંદર્ભમાં તેની અન્ય કરપાત્ર આવક ઓછી હોય, તો તેટલા અંશે LTCGની કરપાત્ર રકમમાંથી આવી બાકી રહેતી કરમુક્તિની રકમનો લાભ મળી શકશે.

કલમ 112એ હેઠળ કરપાત્રતાની સમજ આપતા વ્યવહારુ દૃષ્ટાંત

દૃષ્ટાંત 1: નાણાકીય વર્ષ 2022-23 દરમિયાન એક રહીશ કરદાતાની વિવિધ આવકોમાં રૂ.15,000નું ડિવિડન્ડ, રૂ.4,00,000નો લાંબા ગાળાનો મૂડી-નફે (LTCG) તેમજ રૂ.1,25,000ની અન્ય આવકનો સમાવેશ થાય છે. 2022-23માં કરદાતા કલમ 80સી હેઠળ કપાતને પાત્ર એવા રૂ.1,50,000 ના રોકાણો કરે છે. આ કેસમાં કરદાતાની કરપાત્ર આવક તેમજ કલમ 112એ હેઠળના આવકવેરાની જવાબદારી નીચે મુજબ નક્કી થાયઃ

* ડિવિડન્ડ અને અન્ય આવકની કુલ રકમ રૂ.1,40,000 થાય.

* રૂ.1,પ0,000ની કલમ 80(સી)ની કપાતનો લાભ માત્ર રૂ.1,40,000ની અન્ય આવક સામે બાદ મળતાં, અન્ય આવક 'શૂન્ય' થશે. કલમ 80સીની બાકી રહેતી રૂ.10,000ની કપાતનો લાભ LTCG સામે મળી શકશે નહીં.

* પરંતુ રૂ.4,00,000 ના LTCG સામે કલમ 112એ હેઠળ રૂ.1,00,000ની પ્રાથમિક મુક્તિ બાદ કર્યા પછી કરદાતાના કેસમાં નિયત સામાન્ય મુક્તિ મર્યાદાની રૂ.2,50,000ની 2કમ સેટ-ઑફ કરી શકાશે અને બાકી રહેતી રૂ.50,000ની LTCGની ચોખ્ખી કરપાત્ર આવક ઉપર 10.40%ના દરે રૂ.5,200નો આવકવેરો ભરવાની તેમની જવાબદારી રહેશે.

દૃષ્ટાંત 2: શ્રી NRI બિનરહીશ વ્યકિત છે. નાણાકીય વર્ષ 2022-23 દરમિયાન તેમની LTCGની રૂ.1,75,000ની અને વ્યાજની રૂ.1,50,000, એમ કુલ રૂ.3,25,000ની આવક છે. તેમની રૂ.1,50,000ની વ્યાજની આવકના સંદર્ભમાં તેમના કેસમાં રૂ.2,50,000ની સામાન્ય કરમુક્તિ મર્યાદાનો લાભ મળશે. રૂ.1,75,000ની LTCGની ગ્રૉસ આવકમાંથી રૂ.1,00,000ની પ્રાથમિક મુક્તિ બાદ કર્યા પછી LTCGની ચોખ્ખી કરપાત્ર આવક રૂ.75,000 રહે. આ કેસમાં શ્રી NRIની રૂ.2,50,000ની સામાન્ય કરમુક્તિ મર્યાદામાંથી રૂ.1,00,000 (2,50,000-1,50,800)ની Unutilised Exemption Limitનો લાભ કલમ 112એના Proviso અન્વયે Non Residentના કેસમાં મળવાપાત્ર ન હોઈ, શ્રી NRIના રૂ.75,000ના કરપાત્ર LTCG ઉપર 10.40%ના ધોરણે તેમણે રૂ. 7,800નો આવકવેરો ભરવાનો થશે.

કેટલાક વ્યવહારુ દૃષ્ટાંતોની સમીક્ષા

દૃષ્ટાંત-1: એક રોકાણકારે 1લી ઑગસ્ટ, 2016ના ર��જ ઇક્વિટી શૅર ખરીદ્યા છે, જેની શૅર દીઠ ખરીદ કિંમત રૂ.250 છે. 31મી જાન્યુઆરી, 2018ના રોજ આ શૅરની વાજબી બજાર કિંમત (Fair Market Value-FMV) રૂ.400 છે. આ શૅર 1લી જુલાઈ, 2022ના રોજ રૂ.425માં વેચવામાં આવે છે.

આ કેસમાં શૅરની ખરીદ કિંમત રૂ.250ની સરખામણીમાં તેની 31મી જાન્યુઆરી, 2018ની FMV રૂ.400 હોઈ, મૂડી-નફની ગણતરીના હેતુસર રૂ.400ને રોકાણકારની શૅર ધારણ કર્યા કિંમત (Cost of Acquisition-COA) ગણવામાં આવશે. શૅરની વેચાણ કિંમત રૂ.425 હોઈ, આ કેસમાં રોકાણકારનો વાસ્તવિક નફો રૂ.175 (425-250) હોવા છતાં, Grandfatheringનો લાભ લક્ષમાં લેતાં તેનો કરપાત્ર મૂડી-નફે શૅર દીઠ રૂ.25 (425-400) ગણવામાં આવશે.

દૃષ્ટાંત-2: 15મી માર્ચ, 2017ના રોજ રોકાણકારે ખરીદેલ ઇક્વિટી શૅરની કિંમત રૂ.150 છે. 31મી જાન્યુઆરી, 2018ના રોજ આ શૅરની FMV રૂ.200 છે. 30મી સપ્ટેમ્બર, 2022ના રોજ આ શૅર રૂ.180ની કિંમતે વેચવામાં આવે છે. આ કેસમાં રોકાણકારના શૅરની FMV રૂ.200 છે, પરંતુ તે શૅરની વેચાણ કિંમત રૂ.180 તેનાથી ઓછી હોઈ, રોકાણકારની COA રૂ.180 ગણાશે. આને લક્ષમાં લેતાં કરપાત્ર મૂડી-નફો શૂન્ય (180-180) ગણાશે.

દૃષ્ટાંત-3: રોકાણકાર દ્વારા રૂ.300ની કિંમતે 1લી જુલાઈ, 2017ના રોજ શૅર ખરીદવામાં આવે છે, જેની 31મી જાન્યુઆરી, 2018ના રોજની FMV રૂ.200 છે. આ શૅર 15મી ઑક્ટોબર,2022ના રોજ શૅર દીઠ રૂ.350ની કિંમતે વેચવામાં આવે છે. આ કેસમાં 31મી જાન્યુઆરીની FMV,વાસ્તવિક ખરીદ કિંમતથી ઓછી હોઈ, રોકાણકાર તેની COA રૂ.300 લઈ શકશે. રૂ.350ની કિંમતે વેચાણ કરવામાં આવ્યું હોઈશૅર દીઠ કરપાત્ર મૂડી- નફો રૂ.50(350-300) થશે.

દૃષ્ટાંત-4: 15મી નવેમ્બર, 2016ના રોજ રોકાણકાર દ્વારા રૂ.350ના ભાવે શૅર ખરીદવામાં આવે છે. 31મી જાન્યુઆરી, 2018ના રોજ આ શૅરોની FMV રૂ.300 છે. 1લી ડિસેમ્બર, 2022ના રોજ આ શૅરોનું વેચાણ રૂ.250ની કિંમતે કરાય છે.

આ કેસમાં રોકાણકારની વાસ્તવિક ખરીદ કિંમત, 31મી જાન્યુઆરીની FMV કરતાં વધુ હોઈ, શેરની COA રૂ.350 ગણાશે. શૅરનું વેચાણ રૂ.250ના ભાવે થયેલ હોઈ, રોકાણકારને શૅર દીઠ રૂ.100(250-350)નું થતું વાસ્તવિક નુકસાન, લાંબા ગાળાના મૂડી નુકસાન તરીકે લક્ષમાં લેવામાં આવશે.

દૃષ્ટાંત-5: 25મી ડિસેમ્બર, 2003ના રોજ રોકાણકાર અનલિસ્ટેડ કંપનીના શૅર રૂ.100ના ભાવે ખરીદે છે. 5મી એપ્રિલ2018ના રોજ આ શૅરનું લિસ્ટિંગ કરાય છે અને નાણાકીય વર્ષ 2022-23માં તે રૂ.350ના ભાવે વેચાય છે. આ કેસમાં રોકાણકારની COAની ગણતરીના હેતુસર તેને INDEXATIONનો લાભ મળવાપાત્ર થશે. તે અનુસાર નાણાકીય વર્ષ 2003-04ની INDEX 109 અને 2022-23ની INDEX 331ને લક્ષમાં લેતાં રોકાણકારની COA રૂ.303 (100X331/109) થશે. આમ રોકાણકારનો કરપાત્ર મૂડી-નફે રૂ.47 (350-303) થશે.